Welke bijzonder mensen heeft het eerste deel van het koloniale tijdperk opgeleverd?

Ewart Grogan was er één van. Stewart Gore-Browne was er ook zo één. De journaliste Christina Lamb heeft onderzoek gedaan naar het leven van deze Engelsman, die vele jaren van zijn leven doorbracht in Noord Rhodesië (het huidige Zambia).

De eerste kennismaking van Stewart met Afrika was tijdens zijn werkzaamheden voor een Brits-Belgische grenscommissie, die exact moest vast leggen wat de grens tussen het Britse gebied en het Belgische gebied. In 1894 was er een overeenkomst gesloten, met behulp van de koning van Italië. Maar een grens aanwijzen op een kaart is nog wat anders om die grens ook vast te leggen in het veld. Stewart vertrok in 1911 naar Kaapstad en vandaar reisde hij naar Ndola in Noord Rhodesië, om vandaar aan de slag te gaan.

Tijdens zijn werk zag hij het kleine meer Shiwa Ngandu: het meer van de koninklijke krokodillen. Hier wilde hij zijn droom waarmaken om een Engels landhuis te bouwen. Als jochie had hij al met bewondering en jaloezie gekeken naar leeftijdsgenoten die in prachtige landhuizen woonden. In 1914 zat het werk van de grenscommissie er op. Maar Stewart kon niet onmiddellijk aan de slag gaan, want de eerste wereldoorlog gooide roet in het eten. Hij diende aan het westerse front in de ondersteunende diensten.

Na afloop van de oorlog kon hij gaan werken aan de uitvoering van zijn droom. Met een paar strijdmakkers die hij in dienst had genomen trok hij naar het meer van zijn dromen. Daar begon hij met de bouw van een landhuis in klassiek Engelse vorm. Tegelijkertijd probeerde hij bronnen van inkomsten te starten, maken van essentiële oliën. Later ging het om veeteelt en gewassen.

Hij slaagde er in om in Engelse stijl in een Engels landhuis te wonen. Een droom die hij in Engeland niet had kunnen verwezelijken. Vele bedienden in uniform liepen rond, hij ging zelf strak in het pak aan het diner. Hij creëerde een dorp rond en op zijn landgoed, met huizen voor werknemers, een postkantoor, een winkel, een schooltje, een polikliniek, alles wat nodig was. Veel belangrijke gasten uit binnenland en buitenland kwamen op bezoek en konden in stijl de tijd doorbrengen.

Een bijzondere lijn in het leven van Stewart is de relatie met zijn tante Ethel. Bijna dagelijks schrijft hij een uitgebreide brief aan zijn geliefde tante. Hij verlangde er sterk naar dat zij zou komen wonen in zijn landhuis. Maar tante verkoos het om te blijven wonen in Engeland op haar landgoed, met haar man. Aan het einde van haar leven is zij toch een keer naar Shiwa Ngandu afgereisd. Tijdens bezoeken aan Engeland maakten Stewart en tante Ethel lange reizen door Europa. In zijn jonge jaren had Stewart ook een andere liefde, Lorna, maar de jongedame besloot haar leven aan een ander te geven. Wanneer vele jaren Stewart aanwezig is op de begrafenis van Lorna, ontmoet hij haar dochter, ook een Lorna. Binnen korte tijd zijn deze Lorna II en Stewart getrouwd. Het huwelijk loopt uiteindelijk mis en Lorna II gaat naar Engeland terug. De schrijfster slaagt er niet in om de relaties van Stewart met deze diverse vrouwen inzichtelijk te maken. Was het een liefdesrelatie tussen Stewart en zijn tante?

Een andere ontwikkeling maakt de schrijfster ook niet duidelijk. Stewart had de bijnaam ‘neushoorn’, aanvankelijk omdat hij een neushoorn had doodgeschoten, later vanwege zijn agressieve houding tegenover zijn personeel. Hij leefde als een Engelsman in een zelf geschapen Engeland. Toch wordt hij één van de weinige voorstanders van een onafhankelijk Zambia en zette zich daar sterk voor in door het hele land door te reizen voor gesprekken en bijeenkomsten. Hij had zeer goede contacten met Kaunda. Hij ergerde er zich aan dat zijn personeel niet met hem in hetzelfde hotel mocht verblijven vanwege de rassenscheiding. Hoe is die complexiteit in het leven van Stewart verlopen?

Stewart overleed in 1967. Hij kreeg een staatsbegrafenis, waar president Kaunda sprak. Na zijn dood namen zijn dochter en schoonzoon het bedrijf, dat bijna altijd noodlijdend was geweest, over. Het bedrijf had jarenlang overleefd dankzij de financiële injecties van tante Ethel. Het echtpaar probeerde geld te verdienen in de opkomende safari-wereld. In 1992 werden beiden op hun landgoed vermoord. Drie daders waren Zuidafrikanen, lid van de ANC. Een kleinzoon van Stewart woont momenteel op het landgoed, maar niet in het in grote huis. Een broer van hem is jager en heeft een wildboerderij. Een zus van hem woont in London. Lorna II overleed in 2001. In 2000 is begonnen met een grote restauratie van het huis en landgoed.

Zin gekregen om Shiwa Ngandu eens te bezoeken en daar een paar dagen te verblijven?

Christina Lamb – The Africa House. The true story of an English gentleman and his African dream – London 2000 – 346 pagina’s (inclusief bibliografie)